Çine-Tepecik Kazıları
2004 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın onayı ile Bakanlar Kurulu kazısı olarak başlayan Çine-Tepecik Kazıları Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Sevinç GÜNEL başkanlığında yürütülmektedir. Çine-Tepecik arkeolojik yerleşmesi Aydın İli Çine İlçesinde Karakollar Köyünün sınırları içerisinde Çine Çayı’nın (Marsyas) 1 km doğusunda bulunmaktadır (Harita 1) (Günel, 2006, 2014a). 2004 yılından beri sürmekte olan kazılarda Geç Neolitik/Kalkolitik dönemden itibaren Tunç Çağı’na kadar kesintisiz olmak üzere, Klasik döneme kadar zaman aralığını kapsayan kültür tabakaları tespit edilmiştir (Çizelge 1) (Günel,2015).
Harita 1: Çine-Tepecik Höyüğü konumu (Günel, 2014)
Çizelge 1: Çine-Tepecik Höyüğü’nün Stratigrafik Gelişimi (Günel, 2015)
Çine-Tepecik yerleşmesinin şimdiye kadar ortaya çıkarılmış en erken kültürel katmanlarında Orta ve Erken Kalkolitik döneme ait buluntular, bölgedeki neolitik döneme paralel bir gelişime işaret etmektedir (Günel 2010a, 2011, 2014b, 2016). Kalkolitik Çağ’ın erken zamanlarına uzanan çeşitli buluntular (yontmataş ve kemik aletler, seramikler) Çine-Tepecik’in Ege Dünyasıyla da olan ilişkilerinin çok erken bir zamana dayandığını işaret etmektedir (Günel 2011). Bu ilişkilerin ortaya çıkışında yerleşmenin bulunduğu konumun, tüm coğrafi yönlere doğru doğal yol ve güzergahların bulunuşunun, özellikle Ege kıyı şeridine açılan vadilerin önemli rol aldığı belirtilmektedir (Günel 2011, 2014a). Yerleşmenin daha geniş bir alanında ortaya çıkarılmış 2. Binyıl kalıntılarının ise Çine-Tepecik’in bu merkezi konumunun daha iyi anlaşılmasına olanak sağladığı söylenebilir. Milattan önce ikinci binin ikinci yarısında yerleşmenin güçlü bir savunma sistemine (sur yapısı) sahip olduğu gösterilmiştir (Günel, 2010b, 2012, 2016). Batı Anadolu’nun Ege dünyası ile olan ilişkileri bağlamında yerleşmeden ele geçen Miken boya bezeli seramiğinin Ege’deki etkin ticaret ağılarının mevcut olduğu döneme (Geç Hellas III B-C) işaret ettiği belirtilmelidir (Günel, 2012, 2015, 2016). Diğer yandan ele geçen mühür baskıları Çine-Tepecik’in sadece Ege dünyası ile değil aynı zamanda Hititlerle olan siyasi ve ekonomik bağlantıları da gündeme getirmiştir (Günel, 2012, 2015). Tüm bunlar Çine-Tepecik insanlarının 2. Bin yılda bir yandan Miken dünyası diğer yandan Hititlerle doğrudan ilişki içinde olduğunu göstermektedir (Günel, 2016). Geç Tunç Çağı’na ait kültür tabakasından elde edilen bulgular yerleşmenin bir yangınla tahrip olduğunu göstermiştir (Günel, 2012). Diğer yandan şimdiye kadarki kazılarda höyüğün kuzeybatısında ortaya çıkarılan çatı kiremidi tipindeki mezarlar, yerleşmenin üst evresinde/ Hellenistik dönemde alanın mezarlık için kullanıldığını göstermektedir (Günel, 2006, 2008, 2012a, 2012b).
Çine-Tepecik kazılarından gün ışığına çıkarılan insan iskelet kalıntılarının biyoarkeolojik incelemesi çok boyutlu olarak sürdürülmektedir. Bu kapsamda şimdiye kadar topluluk üzerine antik mtDNA konusunda bir yüksek lisans tezi tamamlanmıştır (Yorulmaz, 2019). Bununla ilgili bilimsel etkinliklere katılınmış (Yorulmaz vd., 2018) ayrıca biyoarkeolojik incelemelerle ilgili de bir sunum gerçekleştirilmiştir (Büyükkarakaya, 2018). Şu anda da Güneybatı Anadolu Tunç Çağı toplulukları üzerine yürütülmekte olan genom düzeyindeki bir kapsamlı projede Çine-Tepecik, Karataş-Semayük ve Laodikeia/Kandilkırı toplulukları incelenmeye devam etmektedir.
Yararlanılan kaynaklar
Büyükkarakaya, A.M. 2018. Çine-Tepecik İnsan İskelet Kalıntılarının Biyoarkeolojik Açıdan İncelenmesi. 40. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 07-11 Mayıs 2018, Troya Kültür Merkezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale
Büyükkarakaya, AM. 2017-2018. Çine-Tepecik arkeolojik yerleşmesi insan iskelet kalıntılarından antik DNA izolasyonu ve mtDNA haplogrup analizi” (Hacettepe Üniversitesi BAB projesi)
Günel, S. 2006. 2004 Yılı Çine-Tepecik Höyüğü Kazıları. 27. Kazı Sonuçları Toplantısı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Yayınevi, Ankara, 19-28.
Günel, S. 2008. Çine-Tepecik Höyük 2006 Yılı Kazıları. 29. Kazı Sonuçları Toplantısı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Yayınevi, Ankara, 73-90.
Günel, S. 2010a. Mycenaean cultural impact on the Çine (Marsyas) plain, southwest Anatolia: the evidence from Çine-Tepecik, Anatolian Studies, 60, 25-49.
Günel, S. 2010b. 2008 Yılı Çine-Tepecik Kazıları. 31. Kazı Sonuçları Toplantısı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Yayınevi, Ankara, 459-473.
Günel, S. 2011, Çine-Tepecik Kazıları Işığında Bölgenin Tarihöncesi Kültürleri Üzerine Bir İnceleme, Karadeniz’den Fırat’a Bilgi Üretimi. Önder Bilgi’ye Armağan Yazılar, ed. A. Öztan – Ş. Dönmez, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 217-232.
Günel, S. 2012a. Çine-Tepecik Höyük 2010 Yılı Kazıları. 33. Kazı Sonuçları Toplantısı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösimm Yayınevi, Ankara, 19-37.
Günel, S. 2012b. Menderes Bölgesinde MÖ. 2. Binyıl Kenti: Çine-Tepecik, Colloquıum Anatolicum XI, 55-80.
Günel, S. 2014a, MÖ 2. Binde Çine-Tepecik Yerleşmesinin Batı Anadolu Arkeolojisindeki Yeri ve Katkıları, N. Çınardalı-Karaaslan, A. Aykurt, N. Kolankaya-Bostancı ve Y. H. Erbil (ed.), Armağan Erkanal’a Armağan, Anadolu Kültürlerine Bir Bakış / Compiled in Honor of Armağan Erkanal, Some Observation on Anatolian Cultures, Hacettepe Üniversitesi Yayını, Ankara, 243-256.
Günel, S. 2014b. New Contributions regarding Prehistoric Cultures in Meander Region: Çine- Tepecik, B. Horejs - M. Mehofer (ed.),Western Anatolia before Troy. Proto- Urbanisation in the 4th millennium BC?, Wien, 83-103.
Günel, S. 2015, Çine-Tepecik: New Contributions on Late Bronze Age Cultures in Western Anatolia, N. Chr. Stampolidis, Ç. Maner, K. Kopanias (eds.) NOSTOI. Indigenous Culture, Migration, Integration in the Aegean Islands, Western Anatolia during the Late Bronze Age-Early Iron Age, İstanbul, 607-626.
Günel, S. 2016, Batı Anadolu Tarihi Coğrafyasında Çine-Tepecik Merkezi’, ANTAHŠUM sar “ÇİĞDEM”, S. Erkut - Ö. Sir Gavaz (ed.),Eski Anadolu Araştırmalarına ve Hititlere Adanmış Bir Hayat, Studies in Honour of Ahmet Ünal Armağanı, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 281-292
Yorulmaz, S. , Özer, F. , Büyükkarakaya, A.M. , Mehmet, S. (2018). An Ancient DNA Investigation on the Çine-Tepecik Archaeological Community: mtDNA Haplogroup Analysis. 5th Ecology and Evolutionary Biology Symposium, İzmir, Turkey (18-20 July 2018).
Yorulmaz, S.. 2019 Çine-Tepecik İnsan İskelet Kalıntılarının Arkeogenomik Analizi. Hazırlayan: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü