Ölüm uygulamaları, insanoğlunun ölülerine basit bir şekilde müdahale etmeye başladığı paleolitik çağlardan beri günümüzde kültürden kültüre son derece çeşitlilik sergileyen, basit

veya oldukça ayrıntılandırılmış bir takım pratikleri içeren davranışlarını kapsar. Kültürel çeşitlilik bağlamında İnsanın dünyadaki yeri, topluluğun sosyal organizasyonu, normları, kozmolojisi ve inanışı, topluluktaki bireyler ile çeşitli alt grupların statüleri gibi çokça soyut ve somut koşulu arkaplanında barındıran ölüm uygulamaları antropolojinin önemli çalışma alanlarından birisini oluşturur. Alanda genel olarak ölüleri ortadan kaldırma yolları/yöntemlerinin hem arkeolojik hem de günümüz topluluklarındaki çeşitliliği incelenmiş, şimdiye kadar çoğu kültürde ortaklaşan noktalar (ör; ölülerin yıkanması, gömülmesi) ile nadir olarak gözlemlenen uygulamalar (ör; endokanibalizm, kafatası alma uygulaması) farklı toplumlarda belgelenmiştir. Ölüm uygulamalarının sadece ölen bireye ait maddi kalıntılarla ilgili değil ruh kavramının mevcut olduğu kültürlerde ölünün ruhunun yolculuğu ve aynı zamanda yakınlarıyla (Ör; yas tutma) ilişkili olduğu birçok çalışma ile gösterilmiştir. Antropolojik çalışmalar bu pratikleri şekillendiren/çeşitlendiren nedenler arasında biyolojik ölüme verilen tepkinin yanı sıra sosyal/kültürel ölüm anlayışına/algısına dikkat çekmektedir. Geçiş ritüellerinin bir tipi olan cenaze pratikleri ölüm karşısındaki toplumsal tepkinin nasıl örgütlendiğini iyi bir şekilde örnekler. Çok sayıda kültürün incelenmesi ile elde edilmiş bulgular ölüm uygulamalarının ruhla ve öte dünya ile ilgili inanışlar, evrensel kural ve semboller, hastalık ve ölüm nedeni gibi felsefi-dinsel inanışlarla ve aynı zamanda ölünün yaşı, cinsiyeti, dikey ve yatay pozisyonu, topluluğun geçim örüntüsü, karmaşıklık düzeyi, toplumsal cinsiyet algısı gibi koşullarca belirlendiğini göstermiştir.

 

* Yazının alıntılandığı yayın: Büyükkarakaya, A.M. (2020). Ölüm uygulamaları (s.845-846).

                                                             Antropoloji Sözlüğü, Kudret Emiroğlu ve Suavi Aydın, Islık Yayınları,                                                                   İstanbul.